Przepisy ustawy o VAT dają możliwość zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części bez konieczności uiszczenia tego podatku. Jak dokonać tej operacji tak aby była skuteczna i nie naraziła zbywcy na zakwestionowanie przez organy kontroli skarbowej?
W przypadku zbycia całego przedsiębiorstwa, nie ma zwykle wątpliwości, że mamy do czynienia z wyłączeniem tej czynności spod opodatkowania VAT. Znacznie trudniej jest jednak stwierdzić, czy zbywana część przedsiębiorstwa stanowi „zorganizowaną część przedsiębiorstwa” (dalej ZCP) w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług, czy też jest to zbycie tylko części składników majątkowych, które podlega VAT.
Stosownie do art. 2 pkt 27e) VATU przez ZCP rozumie się organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania. Tę krótką definicję warto omówić dokładniej.
Przez wyodrębnienie organizacyjne należy rozumieć odpowiednie wydzielenie składników w strukturze przedsiębiorstwa. Pomocne jest gdy tworzą razem pewną całość, odrębną jednostkę organizacyjną w postaci działu, departamentu czy biura, choć nie jest to warunek nieodzowny. Ważne jest, by określony zespół składników był przeznaczony do wykonywania określonych zadań, aby można było uznać, że nawet w oderwaniu od reszty przedsiębiorstwa, mógłby on stanowić odrębne, samowystarczalne przedsiębiorstwo.
Przy badaniu czy dany zespół składników charakteryzuje się wyodrębnieniem finansowym należy zwrócić uwagę, czy istnieje możliwość określenia jego podstawowych danych finansowych takich jak aktywa, pasywa, przychody i koszty. Istotny jest też sposób prowadzenia kont pozwalający na określenie należności oraz zobowiązań związanych z wydzielaną częścią przedsiębiorstwa.
Omawiając przeniesienie umów w ramach ZCP, należy zauważyć, że umowy wiążące podmioty gospodarcze są w większości umowami wzajemnymi, w których przedsiębiorca jest i wierzycielem i dłużnikiem jednocześnie. Ich przeniesienie jest koniecznym składnikiem definicji ZCP na gruncie podatkowym. O ile przeniesienie wierzytelności, czyli cesja, nie jest większym problemem, to przeniesienie zobowiązania nie jest już tak proste. Do przeniesienia zobowiązań konieczna jest bowiem odrębna od przeniesienia ZCP czynność prawna – przejęcie długu, które wymaga zgody wierzycieli. Mimo braku takiej zgody, przeniesienie ZCP jest co do zasady skuteczne a zbywca i nabywca odpowiadają wspólnie za wykonanie zobowiązań.
Praktyka wskazuje, że istnienie ZCP w przedsiębiorstwach tylko w nielicznych wypadkach jest oczywiste i nie budzi wątpliwości. Z reguły konieczne są pewne działania mające na celu zaakcentowanie odrębności ZCP od reszty przedsiębiorstwa.
